Yaşayan fosillər

  • fosil

    • Axirzaman.net

    Darvinizm.info

KÖŞƏ YAZILARI »

  • İdeal insan necə olmalıdır?

    Hər insanın zehnində ideal insan modeli var. Sevdiyi, vaxtını keçirdiyi, dostluq etdiyi bütün insanlarda bu modeli görmək istəyir. Ancaq ətrafındakı insanların da onda eyni insan modelini axtara biləcəklərini heç düşünmür.

    Hər insan qarşısındakının çox anlayışlı, yetkin, stabil və möhkəm xarakterli, vəfalı və dürüst olmasını istəyir. İstəyir ki, o, heç qəzəblənməsin, əsəbləşməsin, incidici sözlər söyləməsin, güzəştə getsin, səbirli olsun, bağışlasın. Çətin vaxtlarında, sıxıntısı olanda onu tək qoymasın, əlindən gələn köməyi etsin, amma əsla minnət etməsin, çox fədakar olsun, lazım gəlsə, düşünmədən öz haqqından keçsin. Olduqca ağıllı, vicdanlı, adil, mərhəmətli, həlim, gözəl sözlü, gözəl üslublu olsun, xırdalıqları görə bilsin, özünü qarşı tərəfin yerinə qoyub düşünə bilsin, halını anlasın. Üstünlüyü özünə deyil, sevdiyinə versin, sevdiyi insanların xoşbəxtliyini, rahatlığını, arzu və istəklərini özününkündən vacib görsün. Özünü haqlı çıxarmaqdansa, sevdiklərinin haqlı çıxmasına çalışsın, öz qürurunu, mənliyini qorumağa çalışmasın, bunun əvəzinə hər zaman qarşı tərəfi önə çıxarmağa, ucaltmağa çalışsın.

    İman gətirən və ya iman gətirməyən hər bir insanın ruhunda mükəmməl insan axtarışı var. Ancaq insan çox vaxt yanılaraq sadəcə özünün bu cür insan axtardığını düşünür. Digər insanların da bu cür insan axtardığını düşünmür. Halbuki, özü qarşısındakı insanlardan nə gözləyirsə, qarşısındakı insanlar da ondan eyni əxlaqı gözləyirlər.

    Ancaq nəfsindəki eqoizmə əsasən Quran əxlaqını lazımi şəkildə düşünməyən insanlar sadəcə öz mənfəətlərinə üstünlük verirlər. İnsanlarla aralarında qarşılıqlı sevgi, hörmət, dostluq, yaxınlıq, inam, sədaqət kimi dəyərlər olmadığı üçün hər iki tərəfin də bu əxlaqı göstərməli olduğunu düşünmürlər. "Mənə qarşı anlayışlı olsun", "Mənə olan sevgidə, hörmətdə, inamda qüsuru olmasın", "Mənə qarşı mülayim, səbirli və bağışlayan olsun" kimi istəklərə çox əhəmiyyət verirlər. Ancaq özlərindən bunlar tələb ediləndə bunların lazımsız və şişirdilmiş tələblər olduğunu, onsuz da lazımi qədər müsbət rəftar etdiklərini bildirirlər. Ya da qarşılarındakı insanların bu kimi tələblərini haqlı görsələr belə, "Əvvəlcə o mənə qarşı bu cür rəftar etsin, sonra mən də onunla elə rəftar edərəm" deyirlər.

    Bu, insanlarda eqoizmdən qaynaqlanan davranış formasıdır. Halbuki, insan özü necə insan axtarırsa, həmin modeli yaşamalıdır. Əgər öz etdiklərinin düzgün olduğunu qəbul edirsə, qarşısındakı insandan da narahat olmamalıdır. Məsələn, özü düşüncəsiz, danışığını bilməyən, əsəbi, eqoist, sərt xarakterli, mülayim deyilsə və bu davranış formasında bir problem görmürsə, onda dost olacağı insanın da bu əxlaqa sahib olmasında bir problem görməməlidir. Amma heç kim qarşısındakı insanın bu xüsusiyyətlərə sahib olmasını əsla istəməz. Əksinə, əgər mülayim olmağı, mərhəməti, nəzakəti, anlayışı, səbirli olmağı gözəl görən insandırsa, o zaman bunları əvvəlcə özü tətbiq etməlidir.

    Bu mövzu ilə əlaqədar nümunələrə cəmiyyətdə çox rast gəlinir. Ancaq cahil cəmiyyətdə hərənin özünəməxsus qaydaları, əxlaq anlayışı, düzləri və səhvləri olduğu üçün ortaq məxrəcə gəlmələri və bunun nəticəsində də insanların axtardıqları ideal insan modelinə nail olmaq mümkün olmur.

    Ancaq səmimi müsəlmanlarda bu vəziyyət çox fərqlidir. Səmimi müsəlmanların yeganə və ortaq ölçüləri var, o da Qurandır. İnsanın nəfsindəki ideal insan modeli Quranda bəhs edilən müsəlman əxlaqıdır. Belə ki, möminlərin axtardıqları insan Quranda bəhs edilən "ən təqvalı insan" modelidir. Bir insan qarşısındakı insandan bu xüsusiyyətləri tələb etdikdə, qarşı tərəfin bu istəklərə etiraz etməsi, biganə qalması, ya da bu tələbləri lazımsız hesab etməsi ehtimalı olmaz. Çünki bunlar Quran əxlaqının tələbləridir.

    Belə ki, əgər mömin Qurana tam tabe olsa, Allahın izni ilə, zehnindəki ideal insan xarakterinə və əxlaqa sahib ola bilər. Eyni şəkildə qarşısındakı insanlarda axtardığı gözəl əxlaqı da möminlərdə çox asanlıqla tapar.

    Möminlər əsla özlərini yetərli görməməli və nə qədər gözəl əxlaq göstərsələr belə, hər zaman, hər mövzuda, hər şeyin daha yaxşısının ola biləcəyini unutmamalıdırlar. Bir insan həqiqətən çox mərhəmətli, çox dürüst, çox çalışqan və sevgi dolu ola bilər. Amma hər zaman bundan daha mərhəmətli, daha dürüst, daha çalışqan və sevgi dolu ola biləcəyini unutmamalıdır. Çünki özü də qarşısındakı insan nə qədər yaxşı olursa olsun, bir çox mövzuda o insanın daha yaxşı olmasını tələb edəcəkdir. Buna görə də müsəlman özü kimi ətrafındakı möminlərin də bu cür tələblərinin olmasını normal qarşılamalıdır.

    Möminlərin unutmamalı olduqları əhəmiyyətli mövzulardan biri də bu ideal əxlaqı başqalarından gözləməkdənsə, əvvəlcə özünün göstərməsidir. Bunun özü üçün olduğu qədər, başqaları üçün də əhəmiyyətli olduğunu qavramasıdır. İnsan bu ideal əxlaqı bütün incəlikləri ilə bilirsə və bunu bir insanla dost olmaq üçün əhəmiyyətli hesab edirsə, eyni şəkildə qarşısındakı insanların da onunla dost olmaq, ona inanmaq, onu dərin sevgi ilə sevmək üçün onda bu xüsusiyyətləri axtaracaqlarını bilməlidir. Bunun nə qədər haqlı və lazımlı bir tələb olduğunu anlayaraq (Allah rizası üçün) tez bir zamanda bütün insanlara nümunə olacaq şəkildə bu ideal insan əxlaqını əvvəlcə özü yaşamalıdır.

    Allahın izni ilə, bir insan Allah rizası üçün Quranda xəbər verilən bütün gözəl əxlaq xüsusiyyətlərini yaşadığı zaman, inşaAllah, Allah ona ətrafındakı insanlarda da gözəllik, yaxşılıq və nemət yaradaraq lütfünü göstərəcəkdir.

    Mömin olaraq yaxşı iş görən kişi və qadınlara əlbəttə gözəl həyat bəxş edəcək və etdikləri ən yaxşı əməllərə görə onları mütləq mükafatlandıracağıq. (Nəhl surəsi, 97)

    Ülviyyə Əlizadə

    İzlənmə sayı: 10949